خط قرمزهاي ما چقدر محترم هستند؟
ورود ممنوع، حتي براي شما
آيا تا به حال برايتان پيش آمده است كه در يك عروسي يا جشن تولد نشسته باشيد و متوجه شويد مهماناني كه روبه‌روي شما نشسته‌اند با موبايل‌هاي روشن از شما فيلم بگيرند؟ چه احساسي داريد؟ تا حالا عكس‌هاي مجالس خصوصي‌تان را دست غريبه‌ها ديده‌ايد؟ اگر بدانيد وقتي كنار همسرتان هستيد، بيگانه‌اي دزدكي از شما فيلم مي‌گيرد يا به مكالماتتان گوش مي‌كند، چه فكر مي‌كنيد؟ اگر شخصيتي مشهور باشيد و روزي متوجه شويد كه صفحه اول روزنامه‌هاي زرد به گزارش‌هايي درباره جزييات زندگي خصوصي شما مربوط مي‌شود، اولين اقدامتان چيست؟ خط قرمزهاي شما چقدر براي ديگران محترم هستند؟ آيا قانون براي حفاظت از خط قرمزهاي شما تدبيري انديشيده است؟اين گزارش به جواب اين سوال‌ها اختصاص دارد.
حفظ حريم خصوصي افراد از مهم‌ترين نيازهاي بشري است كه دولت‌ها موظفند با تصويب قوانين و حقوق مناسب در اين زمينه پاسخگوي اين نياز اجتماعي باشند. زيرا شهروندان در صورتي احساس امنيت و آرامش مي‌كنند كه زندگي شخصي خويش را از هر گونه تعرض و تجاوزي مصون بدانند.
بنابراين حفظ حريم خصوصي افراد به منظور حمايت از آزادي‌هاي اجتماعي، سياسي و آزادي‌هاي بيان و عقيده صورت مي‌گيرد تا شهروندان با احساس امنيت بتوانند در جامعه براحتي زندگي كنند و از ابراز عقيده و بيان خويش نهراسند. در اين صورت قطعا زمينه مشاركت و همكاري مردم با مسوولان بهتر فراهم مي‌شود به همين دليل معمولا در قوانين اكثر كشورها به اين مساله توجه شده است.
تعريف فقهي حريم خصوصي
از نظر فقهي، حريم خصوصي با عنوان «الناس مسلطون علي اموالهم و انفسهم» تعبير شده و بر اين اساس نيز حريم خصوصي با مالكيت خصوصي مترادف شده است. بنابراين هر كس كه مالك غيرمنقولي باشد، علاوه بر اين كه مي‌تواند در مال شخصي خود هرگونه دخل و تصرفي كند، مي‌تواند مانع از تجاوز و ورود ديگران به هر شكل به مال خود بشود.
مي‌توانيد مانع از بازرسي ماشينتان شويد
در سال 1381 ديوان عدالت اداري حكمي صادر كرد كه در آن تعريفي از خودروهاي شخصي ارائه شده بود. طبق اين حكم، خودرو حريم خصوصي افراد بوده و بازرسي آن بدون حكم قضايي توسط نيروي انتظامي غيرمجاز است.
موارد مجاز داخل شدن به حريم خصوصي افراد از منظر قانون
ماده 580 قانون مجازات اسلامي در خصوص ورود به منزل ديگري توسط ماموران دولتي است كه مي‌گويد هر يك از مستخدمين و ماموران قضايي يا غيرقضايي يا كسي كه خدمت دولتي به او ارجاع شده باشد، بدون ترتيب قانوني به منزل كسي بدون اجازه و رضايت صاحب منزل داخل شود از يك ماه تا يك سال بايد آب خنك بخورد. ولي اينجا يك استثنا هم دارد و آن زماني است كه آقاي مامور بتواند ثابت نمايد به امر رئيس خود كه صلاحيت حكم را داشته است، اقدام كرده كه در اين صورت دستور دهنده مجازات مي‌شود.
اين ماده صرفا مشمول كساني خواهد شد كه داراي يكي از شرايط ذيل باشند: 1- مستخدم قضايي 2- مستخدم غيرقضايي 3- مامور قضايي 4- مامور غيرقضايي 5 كسي كه خدمت دولتي به او ارجاع شده است. بدين ترتيب اگر افرادي غير از افراد مذكور مرتكب اين اعمال شدند، مشمول ماده 694 ق. م. ا خواهند شد.
ماموران انتظامي هميشه نمي‌توانند وارد حريم خصوصي افراد شوند
ماموران صالح با دستور مقامات صالحه قضايي زماني مي‌توانند وارد شوند كه ظن قوي بر ارتكاب وقوع جرم باشد و دلايل كافي در اين زمينه وجود داشته باشد. بدين صورت كه اولا جرمي واقع شده يا در حال وقوع است. دوم اگر ماموران در همان لحظه وارد شوند، ممكن است جرم اتفاق بيفتد يا اگر جرمي در گذشته اتفاق افتاده است آثار يا دلايل جرم از بين برود و سوم ممكن است ماموران با اذن مقامات قضايي صالح حق ورود به خانه مردم را داشته باشند. البته اين قوانين مربوط به‌روز است، علي‌الاطلاق در شب به خانه كسي نمي‌توان وارد شد مگر اين كه تشخيص داده شود اگر ماموران در شب وارد نشوند، جرمي واقع مي‌شود يا آثار جرمي از بين مي‌رود و متهم از صحنه مي‌گريزد، پس نمي‌توان تا صبح معطل ماند. در چنين موقعي قاضي بايد حكم را صادر كند و دلايل دستور ورود ماموران در شب را در حكم به طور كامل توضيح دهد و اگر بر حسب متعارف تشخيص اين باشد كه حالا يك مورد اشتباه شده است، اما احتمال اين‌كه درست هم باشد، وجود دارد و تخلفي براي قاضي محسوب نمي‌شود.
اما اگر هيچ دليلي وجود نداشت و قاضي بي‌دليل حكم ورود ماموران را به منزل افراد صادر كرده است، تخلف قاضي محسوب مي‌شود و فردي كه به حريمش تجاوز شده مي‌تواند از قاضي و ماموران انتظامي شكايت كند.
ورود به منزل ديگري از سوي افراد عادي
ماده 694 قانون مجازات اسلامي بيان مي‌دارد كه: هر كس در منزل يا مسكن ديگري به عنف يا تهديد وارد شود، به مجازات از 6 ماه تا 3 سال زندان محكوم خواهد شد و در صورتي‌كه مرتكبان 2 نفر يا بيشتر باشند و حداقل يكي از آنها حامل سلاح باشد، بايد مدت بيشتري يعني از يك تا 6 سال در سرزمين مذكور خوش بگذراند.
حريم خصوصي از نظر جوانان
يه روزايي هست كه دلت مي‌خواد تنها باشي! يه وقتايي حس مي‌كني نمي‌خواي هيچ‌كس پا توي خلوتت بذاره!
يه شبايي دلت مي‌خواهد هيچ‌كسي از پشت پنجره به اتاق دلت سرك نكشه! دلت مي‌خواد يه جاي دنج داشته باشي كه هيچ‌كسي از وجودش با خبر نباشه! يه وقتايي فكر مي‌كني كاش مي‌تونستي يه خط قرمز به دور خودت بكشي و يه تابلوي ورود ممنوع هم اونجا نصب كني و بگي ايست، جلو نيا، اينجا حريم خصوصي منه!
توي اين دنيا، تنها جاي امني كه سراغ دارم كه مي‌توانم اوج هيجاناتم را به دور از چشم ديگران اونجا نشون بدم، هيجاناتي مثل گريه‌كردن خوشحالي‌هايم، غم و غصه‌هام و فكرام، اتاقمه، اتاقم مثل جزيره‌اي مي‌مونه كه دوست دارم فقط مال خودم باشه، توي اتاقم خيلي چيزهاست كه به نظر شما شايد اصلا به درد نخورن؛ اما من اون‌ها را دوست دارم؛ باهاشون خاطره دارم. من دلم نمي‌خواد هر كسي بره سر كاغذام، كامپيوترم، كتابام. اصلا دوست ندارم كسي بره توي اتاقم. دلم نمي‌خواد وقتي توي جزيرم دارم با خودم خلوت مي‌كنم، يه مزاحم پيدا بشه و هي بپرسه كجايي؟ ناراحتي؟ به چي فكر مي‌كني؟ آخه با چه زبوني بگم، به خدا اينجا خبري نيست، فقط مي‌خوام گاهي تنها باشم. اينم جرمه؟! به چه زبوني بگم اينجا حريم خصوصي منه. اول در بزنيد، اگر دلم خواست اجازه مي‌دم بيايين تو!
آره شايد اجازه بدم، چون گاهي هم دلم مي‌خواد يه نفر رو توي خلوتم راه بدم، چون گاهي دلم مي‌خواد يه نفر رو از بقيه استثنا كنم، ولي شرط داره. شرط دادن مجوزم به ورود به سرزمين تنهاييم اين كه اول خلع سلاحش كنم، يعني مي‌گم فقط به حرفام گوش مي‌دي، نصيحت بي‌نصيحت. پس اسلحه تو بذار زمين، بعد بيا تو!
ورود ممنوع، حتي براي شما!
پدرها و مادرها، معلم‌ها، مسوولان، حتي شما و خيلي‌هاي ديگه، شما فكر مي‌كنيد اگه يه چيزهايي رو كه كسي نمي‌خواد شما بدونين، بدونين، اشكالي نداره، اصلا فكر مي‌كنيد حق داريد همه چيز را بدونين. توي هر كاري سرك مي‌كشين، هر نوشته‌اي را مي‌خونين. بعد فكر مي‌كنيد اينجوري دارين به ما لطف مي‌كنيد. فكر مي‌كنين اين كار از سر دلسوزي پدر مادرانه، معلمانه و بزرگترانه هست، ولي ما اين لطف و دلسوزي را دوست نداريم. اين كاراتون آزاردهنده است؛ چون حريم منو شكستين و اين بي‌حرمتي به منه نه دلسوزي و محبت. اينجا فقط يك آدمه با يه سري متعلقات خاص خودش. يا يه كم فكر، يه كم تنهايي و چند تا حرف خصوصي، شايد نخوام بيايين تو!
اينها درد دل جوانان و دل پري است كه در مورد نقض حريم خصوصيشان بود.
نظر روانشناسان درباره حريم خصوصي
روانشناسان اكنون به اين نتيجه رسيده‌اند كه حالات خشم‌آلودي كه از افراد در هنگام رانندگي يا در فضاهاي متراكم بروز مي‌كند، عموما ناشي از شكسته شدن حريم‌هاي شخصي آنان توسط ديگران است.
آنها معتقدند هر فرد براي ايجاد حريم در يك محيط خارجي، حبابي در يك محدوده خاص مي‌سازد و در درون آن به صورت پراكنده سير مي‌كند و از اين طريق مي‌كوشد فاصله معيني را ميان حباب خود با حباب‌هاي ديگري كه متعلق به حريم ديگران است، حفظ كند. اگر به اين حريم به هر دليل تجاوز شود، احساسات مختلفي از رنجش خفيف تا شدت گرفتن ضربان قلب، بالا رفتن فشارخون و عرق كردن بدن، نگراني، دلشوره و يا عصبانيت در او ايجاد مي‌شود. اما كساني نيز هستند كه در مواقع نقض حريمشان از سوي ديگران دست به خشونت مي‌زنند. از نظر اين قبيل اشخاص، حفظ حريم شخصي اهميت بيشتري مي‌يابد.
نظر مراجع تقليد
آيت‌الله مكارم شيرازي و فاضل لنكراني تجسس در حريم خصوصي، افشاي حوزه شخصي و تفتيش منازل را جايز ندانسته‌اند و امام خميني ره درباره اين موضوع در قالب فرمان 8 ماده‌اي ايشان خطاب به قوه قضاييه و ديگر مسوولان نظام در آذر 61 فرموده است: هيچ كس حق ندارد به خانه، مغازه و محل كار كسي بدون اذن صاحب آنها وارد شود يا كسي را جلب كند، يا به نام كشف جرم يا كشف مركز گناه گوش كند و يا براي كشف گناه و جرم هر چند گناه بزرگ باشد، شنود بگذارد و يا دنبال اسرار مردم باشد و تجسس از گناهان غير نمايد يا اسراري كه از غير به او رسيده ولو براي يك نفر فاش كند. تمام اينها جرم و گناه است.
حريم خصوصي يعني چه؟
با توجه به اين كه در قوانين ما تعريف خاصي از حريم خصوصي نشده، اما در عمل و در قوانين مختلف، تجاوز به حريم خصوصي افراد، جرم و غيرمجاز اعلام شده است. برخي از حقوقدانان مي‌گويند حريم خصوصي يعني جا و مكاني كه هيچ‌كس بدون اذن قانوني حق ورود به آن ندارد و با اين توجيه كه منزل، مستملكات مردم، خودرو و آنچه در اين حكم قضيه است حريم خصوصي اشخاص ناميده مي‌شود و اصولا مسكن و حريم هر كس طبق قانون اساسي مصون از هرگونه تعرض است و هيچ‌كس حق ورود به مسكن اشخاص را ندارد مگر به حكم مقامات صالح قضايي.
ميترا پازوكي زاده